آشنایی با چیغ بافی از صنایع دستی کرمانشاهی ها

یکی از هنرهای دستی و اصیل عشایر که سابقه شروع و ابداع آن مشخص نیست، هنر چیغ بافی است. هنری اصیل، زیبا و بی پرایه و بدوی که در نقاط مختلف کشور با عناوین چیق، چیغ یا چیخ از آن یاد می‌شود و شهرنشین‌ها بیش‌تر از آن با عنوان «پاراوان» یاد می‌کنند و با مواد اولیه‌ای بسیار ارزان قیمت ساخته می‌شود، منتها صبر و هنر زنان و آرایه‌های اصیلی که بر آن نقش می‌بندد، ارزش افزودهء بسیار زیادی به آن می‌بخشد.

در واقع هنر چیغ بافی هنری دسته جمعی و گروهی است و اگر زنی از عشایر مشغول بافتن چیغ باشد دیگر زنان عشیره به کمک او می آیند.

چیغ که عبارت از بافت حصیری به پهنای تقریبی 150 سانتیمتر است و روی آن نقش های متفاوتی به وسیله نخ های رنگارنگ پشمی ایجاد میشود یکی از تولیدات مناطق عشایر نشین کشورمان میباشد که برای حفاظت اطراف سیاه چادرها از آن استفاده می شود . گاهى نیز در چادرهاى بسیار بزرگ براى جدا سازى بخشهاى داخلى چادر از یکدیگر استفاده مى شود.

چیغ از نی که به صورت خودرو در محل زندگی عشایر می‌روید و موی بز بافته می‌شود و از ورود گرما، سرما، باد، باران و خاک به درون چادر پیشگیری می‌کند.

در واقع چیغ در اطراف چادرهای عشایری، به صورت یک حصار نصب می‌شود و بزرگ‌ترین خاصیتش این است که جلوی تابش مستقیم آفتاب به چادر را می‌گیرد و اجازه نمی‌دهد گرمای آفتاب به داخل چادر نفوذ کند. به اضافه این‌که در ساعاتی از روز و همچنین شب‌ها، وقتی لبه‌های چادر را بالا می‌زنند تا هوای خنک به داخل بیاید، چیغ ضمن آن‌که مانع ‌دیده شدن درون‌ چادر از ‌بیرون‌می‌شود، هوای خنک را از لابه‌لای خود عبور می‌دهد و ضمنا‌جلوی ورود گرد ‌و ‌غبار ‌‌ناشی‌از باد و عبور حیوانات را می‌گیرد.

از آنجا که نی‌ها توخالی هستند عایق حرارتی محسوب می‌شوند. هنگام باران نیز به دلیل بالا رفتن رطوبت هوا نی‌ها منبسط می‌شوند و به هم می‌چسبند؛ به این ترتیب در برابر ورود آب به داخل مقاومت می‌کنند. همچنین، موی بز به دلیل داشتن لایه چربی مانع نفوذ آب می‌شود. هنگام گرما و خشکی هوا نی‌ها منقبض می‌شوند و هوا می‌تواند وارد و خارج شود و تهویه هوای ملایمی در چادر به وجود می‌آید. همچنین، تحقیقات نشان داده است که مار و جانوران دیگر نمی‌توانند از موی بز عبور کنند و وارد چادر شوند.

در چیغ‌بافی برای تزئین چیغ از پشم و کامواهای رنگی استفاده می‌کنند. نقش‌های به کار رفته روی چیغ هندسی و ذهنی است.

طرحها، رنگها و زیبایى هاى چیغ به نوعى نشان دهنده سلیقه زن كوچ نشین آن چادر محسوب مى شود و غالبا دختران عشایر كه در آستانه ازدواج قرار مى گیرند با بافتن چیغ اولین چادر زندگى مشتركشان اولین وسیله جهیزیه شان را آماده مى كنند چیغ تازه عروسان غالبا از رنگهاى زیبا با طرحهاى دلخواه عروس بافته مى شود. هنوز پس از سالها كه از زندگى شهرى مى گذرد چیغ درمیان كوچ نشینان جایگاه ویژه اى دارد و به عنوان یكى از هنرها و صنایع دستى اغلب زنان كوچ نشین محسوب مى شود.

چیغ مثل اغلب دیگر رشته‌های صنایع‌ دستی در طول سده‌ها و سال‌های متمادی شكل گرفته و به ‌تكامل رسیده و با صراحت نمی‌توان تاریخی دقیق برای ابداع و پیدایی آن تعیین كرد، اما چون از نظر ساختار در گروه حصیربافی قرار می‌گیرد، می‌توان تصور كرد شعبه‌ای از هنر حصیربافی است كه برحسب ضرورت‌های مناطق تولید و به ‌پشتوانه ذوق تولید‌كنندگان، تدریجا از حصیربافی فاصله گرفته و به ‌صورت هنری مستقل درآمده است.

بافت چیغ، كه هم‌اكنون بیش‌تر عشایر منطقه غرب كشور و خصوصا كرمانشاه به آن اشتغال دارند، هنری خانگی و صرفا زنانه است كه زنان خانه‌دار، به ‌طور فصلی و در ساعات فراغت از سایر امور خانه‌داری به آن می‌پردازند. چیغ در مناطق عشایرى استان كرمانشاه قدمتى به بلنداى زندگى كوچ نشینى و عشایر دارد.

طرز تهیه چیغ

مهم‌ترین ماده اولیه چیغ بافی ، نوعی نی مردابی است که حالتی تو خالی دارد و پس از تهیه از اطراف رود‌خانه‌ها ,یا مرداب‌ها، آن را با ابزار دست‌سازی شبیه کارد، می‌ترکانند و از طول به چهار قسمت تقسیم می‌کنند.

به طوری‌که پهنای هر قسمت نزدیک به یک سانتی‌متر می‌شود. بعد از نخ پشمی ریسیده و رنگرزی شده‌ای,که گاه نیز آمیخته با موی بز است، برای بافت بهره می‌گیرند.

بافندگان، که معمولاً کار ریسندگی را نیز خودشان انجام می‌دهند، پشم حاصل از دام‌هایشان را با ابزار دستی,ساده‌ای ریسیده و با استفاده از مواد رنگداری که از طبیعت منطقه به دست می‌آید، رنگرزی می‌کنند و سپس،در مرحله تولید، طرح مورد نظر برای تهیه محصول را یا بخاطر داشته,

و به طور ذهنی آن را به قسمت‌های متفاوت تقسیم کرده و هر نی را بر طبق آن می‌بافند و یا اینکه طرح را,روی کاغذ ترسیم کرده و هر نی را روی نقشه نخ پیچی می‌کنند که در مورد زنان چادر نشین ,حالت اول بیشتر صادق است.

طرح های چیغ

این طرح‌ها که به تمامی اصیل و سنتی است گوناگون و زیبا بوده و نقش‌هایی نظیر شیر، آهو، گوزن و …را شامل می‌شود.

سپس نخ‌های پشمی و رنگین را بر روی قسمت‌هایی از هر نی ‌که به طور معمول ۵/۱ سانتی‌متر عرض دارد،می‌پیچند و پس از انجام این مرحله، کاری را که بی‌شباهت به بافت حصیر پنجره نیست،شروع می‌کنند و حدود ۳۲ عدد نی را به هم می‌بافند,

و حصیر کوچکی به وجود می‌آورند که «دسته» نامیده می‌شود و سپس، شش دسته را دوباره به هم می‌بافند,و در نهایت محصولی می‌سازند که سه متر طول و ۵/۱ متر عرض دارد و در آن، نخ‌های رنگینی که,روی نی‌ها پیچیده شده، طوری کنار هم قرار می‌گیرد،

که نقشی بدوی، اما در عین حال چشم‌نواز و زیبا را به نمایش می‌گذارد.

امروزه با استفاده از این نوع کار دستی اشیای متنوعی از جمله پاراوان، پرده یا پوشش دیوار و صفحه‌های اسپند,(جهت دوری از چشم بد، به اعتقاد عامه) تولید می‌شود همچنین سبدهای حصیری دهانه گشاد نیز ,از جمله تولیدات این نوع هنر دستی است.

چیغ دو نوع مصرف دارد یکی نو ساده و یک رنگ است مخصوص حفاظت بره‌های کوچک در فصول سرد سال که,در قسمت گوشه یا پشت چادر برپا داشته و کف آن را با خس خاشاک می‌پوشانند ,تا بره‌ها و بزغاله‌ها بیمار نشوند.

کاربرد آلاچیق

نوع دوم آلاچیق است که دورتادور چادرسیاه می‌کشند و مانع ورود سرما و گرد و خاک بداخل چادر است.

ویژگی‌های چیغ

طرح‌ها، رنگ‌ها و زیبایی‌های چیغ، به نوعی نشان‌دهنده سلیقه زن کوچ‌نشین در نمایش روحیات و خواسته‌هایش,محسوب می‌شود و با گشت و گذاری در میان سیاه چادرهای عشایر یک منطقه، با دقت در نقش و رنگ ,چیغ‌های اطراف هر چادر، به خوبی می‌توان احساس بانوی آن چادر را درک کرد.

چیغ در اطراف چادرهای عشایری، به صورت یک حصار نصب می‌شود و بزرگترین خاصیتش این است که جلوی,تابش مستقیم آفتاب به چادر را می‌گیرد و اجازه نمی‌دهد گرمای آفتاب به داخل چادر نفوذ کند.

در ساعاتی از روز و همچنین شب‌ها، وقتی لبه‌های چادر را بالا می‌زنند تا هوای خنک به داخل بیاید، چیغ ,ضمن آنکه مانع ‌دیده شدن درون‌ چادر از ‌بیرون ‌می‌شود، هوای خنک را از لابه‌لای خود عبور می‌دهد ,و در ضمن ‌جلوی ورود گرد ‌و ‌غبار ‌‌ناشی‌از باد و عبور حیوانات را می‌گیرد.

ابزار و وسایل ‌مورد استفاده‌ در چیغ‌بافی‌از چند وسیله ساده ‌و ‌ابتدایی‌نظیر داس، انواع کارد، سوهان، درفش‌، قیچی،سوزن‌ و… تجاوز نمی‌کند و آنچه بیش‌تر به محصولات تولیدی زنان ارزش و اهمیت ‌می‌بخشد،مهارت‌و ذوق‌بافندگان است‌.

مهمترین ویژگی چیغ بافی

با این‌همه، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های رشته‌هایی مانند چیغ‌بافی حفظ و تقویت روحیه تعاون و همکاری بین,زنان ایلیاتی است. به این نحو که چون پرداختن به چنین صنعتی، همکاری چند نفر را در آن واحد می‌طلبد،

به طور معمول، وقتی زن یا دختری قصد بافت چیغ را داشته باشد، عده دیگری از زنان و دختران خانوار یا طایفه ,به کمکش می‌روند و در ترکاندن نی‌ها، نخ‌پیچی نی‌ها و بافت به او کمک می‌کنند و در نتیجه، محصولی که ,بافت آن ممکن است پنج تا شش روز طول بکشد، در یک روز به پایان می‌رسد.

کاربرد

چیغ دو نوع مصرف دارد یکی نو ساده و یک رنگ است مخصوص حفاظت بره های کوچک در فصول سرد سال که در قسمت گوشه یا پشت چادر برپا داشته و کف آن را با خس خاشاک میپوشانند تا بره ها و بزغاله ها بیمار نشوند.

نوع دوم آلاچیق است که دورتادور چادرسیاه میکشند و مانع ورود سرما و گرد و خاک بداخل چادر است.این نوع چیث ازنی و ترکه های باریک تهیه میشود و ساختن آن کار عده معدودی است که در این مهارت دارند.

ابزار چیغ بافی

ابزار و وسایل‌مورد استفاده‌ در چیغ‌بافی‌از چند وسیله ساده‌و ‌ابتدایی‌نظیر داس، انواع كارد، سوهان، درفش‌، قیچی، سوزن‌و... تجاوز نمی‌كند و آنچه بیش‌تر به محصولات تولیدی زنان ارزش و اهمیت ‌می‌بخشد، مهارت‌و ذوق‌بافندگان است‌.